Thil bul – Pi pute ti ti – Part 2 (THLANRAWKPA KHUANGCHAWI)

THLANRAWKPA KHUANGCHAWI

Chhuan li, chhuan nga lai hun a lo ral hnu chuan an pathian Khuazingnu khan mihringte kha an inthlah pung tawh ang tiin Chhinlung chu a han hawng dek dek a , an thawm chu a thumin a thum chur chur mai a. A han
hawn chuan le, mihring chu Phingphihlip chhuah ang maiin a herh hian an rawn inherh chho tual tual mai a. Tam ngial an chhuah hnuah chuan Ralte hnam an lo chhuak ta zawih zawih mai a, an ri ta nuai nuai mai a , “Ralte ka hi, chawng chi ka hi, lam chi ka hi, kumah ai zawl zo awm e,” tiin an uangpau ta nuai nuai mai a. An pathian chuan, “Khar leh tawh ila a tha ang, an tam lutuk dawn e,” a ti a; a chhin hnan leh ta a.

Nikhua alo rei tham leh ta hle a, mihring lah an pung chak, rannung lah an pung chak bawk. Mihring leh ramhuaite pawh an lo inpawlin fanu, fapa hmeltha pui pui, hmeltha pui pui an hring a. Heng mihring leh
ramhuai kara lo piang zingah hian hmeltha si, lian si, fing bawk si, hausa bawk si mi pakhat a awm a; Thlanrawkpa an ti mai a, Paite chuan Dahpa an ti a. Mihring zinga sial vulh hmasa ber a ni a, sial chu a ren reng reng lo. Mihring te chuan an lalah an thlang ta a.

Chutia lal a han nih takah chuan a nupui atan pathian Sabereka fanu an rim ta a. Sabereka chuan a lo remti em em mai a. A man tur chu laipui leh thlanvawng thlengpui chauh alo ngen a. Lawm takin an pe tla nghal a. Tun thleng pawh hian tek a tlak rik vak vak chuan Pu Vana silai ri an ti a, khawpui a rik dur dur chuan Pu Vana thleng pui hnuh rik an la ti fo thin.

Engkim mai hi a thu hnuaiah a dah thei vek a; an hlauvin an ngaina em em bawk a. A neihin a tlin bawk a, nitin ruai a theh thei a. Nupui a neih tawh bawk avang chuan khuangchawi zai a rel ta a. Thilnung tinreng, a mihring, a rannungin a chah khawm ta vek a. A nupui pa Sabereka chu alo hrilh hmaih hlauh mai a. Sabereka chu a vui bawk a, a thinrim bawk a. An se talh dawn zanah chuan zan khuain ruahpui vanawn a surtir ta mai a. An khawlai lei zawng zawng chu a tleuh bo ta vek mai a, pialtlep hlir a lo ni ta mai a. Seluphan phunna tur khur pawh an cho thei ta lova. An khua atanga hla takah chuan tuihnanghriam lui a awm a, chu mi ral chu ram tha, lei thain a tuam a la awm a. Mahse, tuihnanghriam chuan a dai tawh phawt chu a at hlum zel mai a, dai ngam chi a ni si lova. An han inhawrkhawm a, Phivawk leh Sahram te chu an takin an fuihpawrh a. “Nangni chi hnih hi in tuang a chhah deuh a, tuihnanghriam rala lei saw in va thiar thei ang emaw; hei kan lal seluphan phunna tur a kua pawh kạn cho thei si lova,” an ti a . Phivawk tleirawl leh sahram tleirawl hian, “Kan lal khuangchawi theihna tur na na na chu kan bei tur a lawm, khawnge, kan han hleuh chhin ang e,” an ti a. An han hleuh kai a, an lo kai let leh vat a. “Khati kha a ni mai a lawm, min at pem reng reng lo, kan thiar ngah rei rui mai ang,” an ti a. Changpat-ho chuan, “Chutia lei thiar thei an awm phawt chuan keini’n kan lo ei ang a, kan e chhuak pung zel mai ang,” an lo ti a. “Chutia lei buaipui tur an awm phawt chuan a vuak rual chu ka tum ang e,” Chhura’n a lo ti bawk a.

A ram chhunga cheng zawng zawng zingah chuan hnatlan tur an puang ta a. Sahram leh Phivawk chi
chuan lei thiar an bei a. A dang zawngin insak hna an thawk a. Hemi hmaa an in te chu lei chhuat vek a ni a. He hnatlang hian in zawng zawng chu a chhuat kang vekin, tun lai Mizo in sak ang hian an sa ta a. Hei hi chhuat kang kan neih tanna bul a ni. An hnatlang hian thla khat a awh a. In thar leh khawlai lei thar an luah thei ta a. Ruahpui vanawn sur pawhin an mutna te tuiin a chim ta ngai lo a ni.

Khuangchawi an tum ta a, Sahram leh Phivawkin an thiar, changpatin a ek pun, Chhura’n a vuak zawl leiah chuan seluphan chu an phun ta luah mai a. Hranden Zu, bel lian pui pui a tlar khup mai a. An mi sawm zinga Sadai (changpat) leh Chhimbukte chuan, “Keini zawng nisa hnuaia lam thei kan ni ve lo a nia, min em hlum mai ang,” an ti a. An lam chhunga ni lo tidul turin Khuazingnu chu an hrilh a. Ni dul ruih mai ruahsur si lovah chuan hlim em emin an lam ta luih luih mai a. Vawk ek te tak ngial pawhin ar chang an rawn tawn a, Zuhreiin chhawkhlei par a beh a, mawi an ti em em a. Buipuiin a lukhama pangpar chu a han beh ve a. “Khawia pangpar nge?” an tia. “Ka lukham a ni” a ti a. Zuhrei ang chuan a mawipui hauh lo mai a. “A mawi lo bel bul em mai, Buipui ni rawh se,” an ti a. “Buipuiin pangpar beh e , mawi nan hmang love,” tiin an phuah a, an sak khum leh nghal a. A thin rim ta em em mai a; khuangpu a ni si a, a khuang chu a kuaah a luhpui ta daih a. An dil chhuak zo tlat lova, an mangangin tuiin an birh a, a lo chhuak pawn deuh a. A khuang dil tur chuan arpui an tir leh ta a. A kaw kotlanga a va ding ei awi chu, “Haw u, in khuang chhete,” tiin a han paih chhuak a. Arpui khupa thlep hnawpin a han vawm a. Ar khup hma lam a kawi thin chu hnung lamah a poh hlen ta a. Tun thlengin a la poh hi. Kil khatah hian laiking leh utawk hi an lo in rim ve a. “Tawki laibu chu deh a nuam thiap thuap ngei mai a, a vawt nem duai mai,” Laiking chuan a han ti a. Utawk chuan, ‘Khawiteh, Laiking, lulawk, bankawi, chawnmawi, kekual, i ti mak e,’ tiin a ban chu a vai per sak leh dawrh thin a. Sihsente pawhin a ho hran te tein sa channaa sa them te te hi an zawn a, an haw haw ve dar dar. Thil nung zawng zawng chu an hlim em em vek mai.

“Vantlang kan hlim rual ngai e,” tiin an lam tlaivar zak mai a. Utawk chuan zu a han khawn ve dawn a, a thiam lova, dawnah chuan a intar Ieh ringawt thin a. “Ningzu dawn theih changhlah” a ti a, an zu dawn chu a ulh kual a, a chhohkhawn ta a. Tun thlengin dawn kawn an hman phah ta a ni.

A tukah chuan an chawngchen chu an chhunzawm Ieh ta a. “Lal mualah sawn i lam su dup dup teh ang,” an ti a. Chai turin an in kaihkuah kual a, a laiah khuangpuin khuang a han beng dap dap mai a. Ralte pa hi a lo ding a. “Ngawi rawh u, kan chai hmain pathian ka han sawm ang e,” a ti a.

Savang lal leh Thuilal aw
Zing hawng zin va,
Chutia lenlai an chan dawn uh,
Ningzu khum awm dawn mala
Nanga di leh keia di
Tuah bel beh aw’

– tiin a chham a.

Savanglala leh Thinlala an lo tel ve ta a ni ang, an lam su ta dup dup mai a. An hla neih chhun chu :

Savanglal leh Thinlal aw,
Thlanrawkpa sawngin sal awh,
Malsawm heh,
Vawk ekin archang tawn e,
Buipuiin pangpar beh e,
Vawk ek lam e, su dum a.

Hetia an lam hlim vel hi Ni khian a hmu ve chak a, a zu en zawk a, Changpatte chuan sa an ti a, an tal tawp tawp mai a, Chhimbuk lahin ni lo eng zawk chu a tuar thei bawk lo. A chauh phah a, a ngui lup lup mai a, Zuhreiin zu a khawn ngar ngar a. A bulah chuan Chhimbuk chuan khawn ve tumin a nghak ngar ngar a. Zuhrei chuan a zu chhak pahin “Buki sa kham lurh lurh chu,” a ti a. Chhimbuk chuan a haw ta em em mai a, man tumin a um ta chiam a. Tun thlengin zuhrei leh chhimbuk chu an in-mu-leh-ar ta reng a ni. Heta tang hian “Chhimbuk Sakham” tih tawngkam hi an hmang tan a ni . Sahuai hian chhimbuk leh changpat hi a vuipui a, ni a dova, a en duh ta reng reng lo a ni. Chai an tiak dawn chuan Ralte pa chuan, “Tumah la tin suh u, Pathian ka han tin leh rih ang e,” a ti a.

Savanglalin khua zawng hah,
Thuilalin khua zawng heh,
Chambang rel lovin

tiin a han chham leh a, an tin ta a. Hei hi chai lo awm tanna a ni. Mi leh sa zawng zawng chu tlaiin an puar em em theuh a. Paite pa a lo kal a. “Kei chu bang mahna lo, mai tui ne mai mai,” a ti am a tau nghat nghat mai a. Kawtchhuaha theipui kung tlawhchhanin a va mu a. A thawh pahin kawlkar tuai hi a han pawt chhuak dawn a. Theipui bul tlawhchhanin a tang vak a, kawlkar chu a zung lang tuarin a pawt a, theipui kung chu a tlawh awn du mai a, tun thlengin theipui kung chu an awn du zel a, kawlkar lah a zung lei chung lamah a lang tuar ta reng a ni.

Chawhnu lamah chuan an han kal khawm leh a. Intihhlimna chi hrang siam an rawt leh ta thung a. Sport lam pang an bei ta thung a , an tih hmasak ber chu hruizen inzawhsiak a ni a . Hruizen hlam sawmhnih vela sei an han zam a, a zawh thei chu lawmman pathumna thlenga pek tur an ti a . Ui an han ko a, “Bauh, bauh, ka zawh ngam love,” a ti a. Kel an han ko leh a, “Be, be, ka zawh rua lo ve,” a ti a, a be liam ta mai a. Vawk an han ko leh a, har ti chung chungin a han dak a, a han en/hmuh chuan engmah pawh sawi tam ngam lovin, “Nguk, nguk” tiin kawm karah a lut ta daih a. Zawhte an han ko a, “Ngiau, ngiau, zawh zei zei khang,” a ti a, a zawh ta zei zei a. Thlanrawkpa a lo kal a, “lau, iau a va zawh te em,” a hmingah Zawhte ni rawh se,” a ti a. Midang an la awm em? an han ti a. Thehlei hi a lo tlan lawn a, intithei fahran hian chak takin a han zawh a; tuma phut lohin a han
zawh let leh a. “Hei chuan a thei hlei hlei, Thehlei ni rawh se,” a ti a, Nikhua a lo rei a, Thehlei an ti hlen ta a. He khuangchawi hi thil chitinin hnam hming nghet an neih tanna a ni.

Lawmman pakhatna tunge dawng ang tih an han rela, lungrual takin lawmman pakhatna dawng turin Thehlei an thlang a, a lawmman dawn chu kum khuaa thei rah leh a mu chaw a rin a, chhekkhawm theihna dan ‘right’ an pe a. Zawhte chauh a awm tak avangin lawmman pahnihna chu a chang a, a lawmman tur chu dam chhunga sazu lam chi chawa rin theihna leh dammawh hritlana lungthu bula mut leh thatho loh changa vuta ek phum theihna dan ‘right’ an pe ve a. Lawmman pathumna tur chu a bei chhin ngam tumah an awm tak loh avangin dawngtu an awm ta lo a ni.

Intihsiakna ‘item’ hnihna chu an han tan leh ta a, High Jump a ni thung a . Rulpui tui lian tak mai zuan kahlen tur a ni a. Hei hi chu lawmman pawh awm lo, intihhlimna hrim hrimin an kal tir a. He rulpui tui hi satelin inhlawhfain a veng thin a, a ven hlawh chu rulpui feh hawin bakhik leh tubal rahte a rawn hawn sak thin a. Satel daikal hlanin an lo rawt a ni a. Satel daikal haw chu, “Saw pui saruh a lo kal; a sa a tel, a chhungah sa a inzep, Satel ni rawh se,” an ti a. A nau awm an lo zuan kahlen vel chu a lawm lo hle mai a, ‘Tela, han zuan kahlen ve teh,’ an ti a. “Ka zuang kang thei mawlh lo, ka thei lovang,” a ti a. Sakhi chuan, “Hengte chu nuam sing khaw a ni mai a lawm,” a ti a; a ke hnung lamin a ding er er a, a bu liam zak mai a, “Tela ti hian ti ve mai rawh,” a ti a. ‘Anih, mi kim nan, sa kim nan’ a ti a, a ke hnung lamin a ding ur ur a, a bu liam nghet tur chuan a bawh keh ta a . Rulpui feh hawna a thinrim tur hlau chuan a tlanchhe ta a. Chutia a tlan lawp lawp chu sakei hian a lo hmu a. “Tela, engnge i hlauh le?” a lo ti a. Satel chuan –

Rulpui nau awm sakin khang
A chungah tela zuang bek bekin khang
Tela zuang zuang raw rawh
Nauva lu lem serhin tlangtin in khang
Tela’n ngai lovin khang
Zuang tumin khang
Tlaktir tak takin khang
Rulpui feh hawngin chuk tumin khang,
Kei hlauvin khang
Tlanchhiain khang,

a ti a.

Chutih lai chuan a hnung lamah a lo ri ta hum hum mai a. Sakei chuan, “Chu, engnge ni?” a ti a. Satel chuan,

Chu chu ka ral a silawm
Kei chu hlauvin khang,
Tlanchhiain khang,

a ti a. Sakei chuan “Ka hum ngam lo che” a ti a. Satel chu hmanhmawh deuh mai chuan a tlan leh ta lawp lawp a. Mura bu chhehna pangpui bul a va thleng a, Mura chu a lo thlawk chhuak a, an han inbe vel a. A thla lehlam hnuaiah zepin pangpui lera a bu zawlah chuan a thlawh kai pui ta a. Rulpui chuan satel hnu chu pangpui bulah a chhui tawp chiah a. Mura chu a han kova, “Satel i hum em ni? l bulah a hnu a tawp chiah mai si” a ti a; Mura chuan “Teuh lo mai” a ti a. A nih leh i thla han pharh teh” a ti a. A thla leh lam chu a han pharh duai duai a, “Lehlam pharh leh rawh” a ti a. A na a, ka pharh thei lo” a ti a. Rulpui thinrim chuan hnuaileng zawng zawng a ko khawm a, Indo an puang ta nghal a.